Możliwe skutki uboczne zastosowania radioterapii w leczeniu raka piersi
Poznaj dziewięć niepożądanych efektów, jakie obserwuje się u pacjentek poddanych napromienianiu podczas leczenia uzupełniającego po operacji piersi.
Dla wielu kobiet zakończenie radioterapii stanowi zakończenie leczenia nowotworu. Nie zawsze oznacza to jednak koniec problemów. Bo choć większość osób podczas leczenia promieniami jonizującymi odczuwa jedynie okresową nadwrażliwość skóry czy tymczasowe fizyczne osłabienie, seria tego typu zabiegów może wywołać również długotrwałe skutki uboczne. Oczywiście, należy pamiętać, że przeważająca część pacjentek nigdy ich nie doświadcza. Mało prawdopodobne jest też, by ktoś doświadczył ich wszystkich naraz.
1. Możliwe problemy skórne
Kobiety poddawane naświetlaniom mogą skarżyć się na:
- podrażnioną skórę, często nieco ciemniejszą, bardziej papierową i wysuszoną niż kiedyś;
- większą podatność na oparzenia słoneczne, infekcje i uszkodzenia skóry;
- przeczulicę lub nadwrażliwość blizn pooperacyjnych (długo po zakończeniu leczenia);
- zmiany skórne, takie jak teleangiektazja, czyli niewielkie zaczerwienienia na piersi, potocznie zwane często pajączkami, spowodowane przez rozszerzenie drobnych naczyń krwionośnych (teleangiektazja nie oznacza nawrotu nowotworu, ale nie ustępuje samoistnie).
Właściwa pielęgnacja skóry
Stosuj kremy, balsamy i olejki przeznaczone dla skóry wrażliwej. Unikaj produktów zawierających perfumy oraz inne substancje chemiczne. Poproś dermatologa, aby wskazał najlepsze dla ciebie środki. Wiele kobiet łagodzi podrażnienia za pomocą czystego aloesu, który bezpiecznie i efektywnie koi napromieniowaną skórę.
2. Możliwe problemy dotyczące piersi
Radioterapia może powodować:
- obrzęk albo puchnięcie piersi – ten stan może utrzymywać się wiele miesięcy lub lat po zakończeniu leczenia;
- obrzęk limfatyczny (chłonny) piersi – niestety, gromadzenie się w przestrzeniach międzykomórkowych limfy (chłonki) to bardzo powszechna przypadłość po usunięciu węzłów chłonnych albo uszkodzeniu ich przez promienie jonizujące, choć częściej dotyczy ręki; opuchlizna może pojawić się wiele miesięcy (a nawet lat) po zakończeniu leczenia; dolegliwość ta nie jest uleczalna, ale wypracowane metody postępowania przynoszą ulgę, dlatego w razie wystąpienia objawów należy skonsultować się z lekarzem i ustalić plan działania;
- zwłóknienie tkanki – u niewielkiej liczby kobiet obserwuje się stwardnienie lub zgęstnienie tkanki piersi, a co za tym idzie stwardnienie i zmniejszenie piersi; w skrajnych przypadkach pierś poddana radioterapii może znacznie różnić się od zdrowej;
- asymetrię piersi – wraz z wiekiem lub przybraniem na wadze piersi niektórych kobiet stają się większe, jednak pierś poddana radioterapii może różnić się wielkością od zdrowej; w takim przypadku rozwiązaniem jest noszenie nakładki modelującej albo skorygowanie różnicy za pomocą operacji plastycznej;
- zwiększoną wrażliwość piersi – wiele kobiet obserwuje nadwrażliwość w obszarze naświetlań, choć zwykle z czasem dolegliwość ustępuje; dyskomfort może złagodzić noszenie w dzień odpowiednio dobranego biustonosza, a w nocy miękkiego biustonosza lub koszulki z wewnętrznym biustonoszem.
3. Możliwe problemy z mobilnością
Dość często zdarza się, że kobiety poddane radioterapii w dole pachowym doświadczają ograniczeń ruchomości ręki, zwłaszcza jeśli podczas operacji wycięto również węzły chłonne z pachy. Mogą mieć trudności z noszeniem lub podnoszeniem ciężkich przedmiotów, a także wykonywaniem niektórych ćwiczeń.
Sposoby na złagodzenie ograniczonej ruchomości ręki
Wiele kobiet odczuwa ulgę dzięki delikatnym ćwiczeniom statycznym (np. joga pozwala rozciągnąć zastałe czy sztywne mięśnie, a jednocześnie uczy wykorzystywać oddech jako środek przynoszący uspokojenie i stanowi świetny sposób na zwiększenie gibkości) oraz masażom. Przed zapisaniem się na zajęcia lub masaż należy poinformować trenera lub masażystę o przebyciu radioterapii oraz ograniczonej mobilności i upewnić się, że ma odpowiednie kwalifikacje do pracy z osobą po leczeniu onkologicznym.
4. Możliwe problemy z sercem
Leczenie promieniami jonizującymi może powodować:
- uszkodzenie mięśnia sercowego – prawdopodobieństwo uszkodzenia mięśnia sercowego lub naczyń krwionośnych wokół serca podczas naświetlań jest bardzo niewielkie, jednak jest to potencjalny problem, jeśli guz umiejscowiony był w lewej piersi; zwykle serce nie znajduje się w obszarze napromienianym albo tylko mała część narażona jest na radiację, co obniża ryzyko znaczącego uszkodzenia;
- kłopoty z oddychaniem/zawroty głowy – osoby, których serce zostało uszkodzone w wyniku radioterapii, bardzo łatwo się męczą, szybko brakuje im tchu podczas aktywności fizycznych, takich jak wchodzenie po schodach, odczuwają zawroty głowy i bóle w klatce piersiowej.
Należy pamiętać, że opisane symptomy nie zawsze świadczą o problemach kardiologicznych. Niemniej jednak, jeśli zauważysz je u siebie, niezwłocznie skonsultuj się z lekarzem.
Johns Hopkins Avon Foundation Breast Center prowadzi badania kliniczne mające ustalić, czy urządzenia spirometryczne wykorzystujące informacje o objętości wdychanego i wydychanego powietrza mogą pomóc w większym stopniu chronić kobiety przed skutkami ubocznymi w obszarze serca. Urządzenia te stanowią innowacyjny sposób na kontrolowanie oddychania pacjentki podczas radioterapii.
5. Możliwe problemy z płucami
U niewielkiej liczby kobiet obserwuje się kłopoty z oddychaniem, suchy kaszel i bóle w klatce piersiowej. Te objawy mogą świadczyć o tym, że podczas radioterapii doszło do uszkodzenia tkanki wyściełającej płuca i w efekcie rozwinął się stan zapalny lub doszło do zwłóknienia tkanki. Zmiany te zwykle są tymczasowe i trwają najwyżej dwa miesiące, ale sporadycznie mogą stanowić długotrwały skutek uboczny. Ryzyko wystąpienia tego typu problemów jest nieco większe w przypadku kobiet, które poddane zostały naświetlaniu węzłów chłonnych w obszarze klatki piersiowej i/lub chemioterapii.
W przypadku jakichkolwiek problemów z płucami należy skonsultować się z lekarzem. Rozwiązaniem może okazać się inhalator, który pomoże otworzyć drogi oddechowe, albo podanie sterydów, które zmniejszą stan zapalny.
6. Możliwe problemy z kośćmi
Rzadkim skutkiem ubocznym radioterapii w przypadku raka piersi jest uszkodzenie kości, zwłaszcza żeber. Połączenie promieni jonizujących z pewnymi lekami stosowanymi w chemioterapii może spowodować, że kości staną się cieńsze i bardziej łamliwe. To może z kolei powodować ból i utrudniać podnoszenie ciężkich przedmiotów oraz ćwiczenie.
Ważne, by mieć świadomość, że takiego rodzaju niepożądane efekty mogą wystąpić, i w przypadku jakichkolwiek niepokojących objawów zgłosić się do lekarza.
7. Możliwe problemy z tarczycą
Niedoczynność tarczycy (niedostateczny poziom hormonów tarczycy) stanowi jedno z najpowszechniejszych opóźnionych powikłań popromiennych. Choć pojawia się najczęściej, gdy naświetlana jest szyja, kobiety, które zostały poddane radioterapii, powinny regularnie sprawdzać czynność tarczycy, ponieważ objawy niedoczynności są bardzo subtelne.
Symptomy niedoczynności tarczycy:
- zmęczenie
- powolność
- nadwrażliwość na zimno
- zaparcia
- blada, sucha skóra
- spuchnięta twarz
- ochrypły głos
- podniesiony poziom cholesterolu we krwi
- niewyjaśniony przyrost masy ciała
- bóle mięśni, wrażliwość na dotyk, zesztywnienie
- bóle, zesztywnienie lub obrzęk stawów
- osłabienie mięśni
- obfitsze niż zwykle krwawienie miesiączkowe
- łamliwe paznokcie i włosy
- depresja
8. Drętwienie, ból i osłabienie ręki po operowanej stronie
Mniej więcej jedna na sto kobiet poddanych radioterapii w dole pachowym doświadcza drętwienia, mrowienia, osłabienia i/lub bólu w dłoni, barku lub ramieniu. Objawy te spowodowane są uszkodzeniem nerwów w obszarze splotu ramiennego. Długotrwałe skutki uboczne często określa się mianem popromiennej neuropatii splotu ramiennego lub po prostu uszkodzeniem splotu ramiennego.
Poważne uszkodzenie splotu ramiennego jest nieodwracalne. Jednakże opracowano sposoby postępowania, które pozwalają kontrolować objawy, czyniąc życie nieco łatwiejszym. Akupunktura, fizjoterapia, masaż, gorące lub zimne okłady mogą pomóc złagodzić dolegliwości. Niezwykle skuteczna jest też elektroterapia TENS (przezskórna stymulacja nerwów za pomocą prądów impulsowych niskiej częstotliwości) – żelowe elektrody przykłada się do skóry, a następnie przepuszcza się przez nie słaby (bezbolesny) prąd elektryczny, który powoduje, że organizm uwalnia endorfiny odpowiadające za tłumienie odczuwania bólu.
9. Nowotwory wywołane naświetlaniem
Wyniki wieloletnich badań przeprowadzonych przez amerykański National Cancer Institute wśród ponad 600 000 osób, które pokonały chorobę nowotworową, wskazują, że mniej więcej 8% wtórnych nowotworów można powiązać z radioterapią zastosowaną podczas leczenia pierwotnego nowotworu.
- Ważny jest obszar ciała wystawiony na działanie promieniowania jonizującego, ponieważ tego typu nowotwory mają tendencję do rozwijania się w obszarze lub w pobliżu obszaru poddanego ekspozycji.
- W przypadku niektórych narządów, m.in. piersi i tarczycy, wtórny nowotwór po radiacji wydaje się występować częściej.
- Niektóre rodzaje białaczki stanowią skutek uboczny radioterapii. American Cancer Society szacuje, że ryzyko jest największe od pięciu do dziewięciu lat po zakończeniu leczenia, a później powoli maleje.
- Inne rodzaje nowotworów, które można powiązać z radioterapią, pojawiają się ponad 10 lat po zakończeniu leczenia.
Skutki uboczne radioterapii w przyszłości
Przebyliśmy długą drogę od roku 1903, kiedy to w leczeniu nowotworów i toczni zaczęto stosować izotopy promieniotwórcze. Radioterapia onkologiczna wciąż się rozwija, choć badanie jakości dalszego życia pacjentów oraz występowania długotrwałych niepożądanych efektów to względnie nowe zagadnienie, ponieważ do niedawna nie było wystarczająco dużej populacji, którą można by obserwować. Obecnie jednak wczesne wykrycie choroby i skuteczniejsze metody leczenia oznaczają, że pacjenci żyją dłużej – w wielu przypadkach dożywają późnej starości. A długotrwałe wyniki leczenia chorób nowotworowych za pomocą naświetlań są coraz lepsze, coraz mniej jest też odnotowywanych długotrwałych skutków ubocznych.
Ponieważ tak wiele kobiet poddawanych jest radioterapii podczas leczenia raka piersi, można mieć nadzieję, że poświęci się więcej dyskusji długotrwałym skutkom ubocznym związanym z zastosowaniem tego typu zabiegów. Jeśli chcesz coś dodać od siebie na ten temat, zostaw wiadomość na naszym FB. Z chęcią usłyszymy, co masz do powiedzenia.
